κάτω

και κάτου (ΑΜ κάτω)

επίρρ.

1. σε κατώτερο σημείο, χαμηλά (α. «τόν πέταξε κάτω από το παράθυρο» β. «πᾱν δέ τ' ἐπισκύνιον κάτω ἕλκεται», Ομ. Ιλ.)

2. χάμω, πάνω στη γη, πάνω στο έδαφος (α. «εμείς θα κοιμηθούμε κάτω» β. «έριξε κάτω τα μάτια της» — κοίταξε χάμω

γ. «φιλάδελφα κάτω δάκρυ' εἰβομένη», Σοφ.)

3. υπό, υποκάτω (α. «ήταν κρυμμένος κάτω από το κρεβάτι» β. «εἰς τοὺς ἔνερθε καὶ κάτω χθονὸς τόπους», Αισχύλ.)

4. σε έδαφος χαμηλότερο ή γεωγραφικά νοτιότερο, σε τόπο παράλιο, σε αντιδιαστολή με τα μεσόγεια, ή πεδινό, σε αντιδιαστολή με τα ορεινά (α. «κάτω στο γιαλό, κάτω στο περιγιάλι» β. «κάτω στον κάμπο και στην καλαμιώνα» γ. «τοὺς δὲ τὴν μεσόγειαν μᾱλλον καὶ μὴ ἐν πόρῳ κατῳκημένους εἰδέναι χρὴ ὅτι, τοῑς κάτω ἤν μη ἀμύνωσι», Θουκ.)

5. στη γη, σε αντιδιαστολή με τους ουράνιους κόσμους («ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω», ΠΔ)

6. φρ. «ο κάτω κόσμος» — ο Αδης

νεοελλ.

1. ως απειλητική προσταγή (α. «κάτω τα χέρια» β. «κάτω το περίστροφο»)

2. ως επιφώνημα αποδοκιμασίας («κάτω οι κλέφτες»)

3. φρ. α) «είμαστε άνω κάτω» — είμαστε σε πλήρη αταξία ή σε πλήρη αποδιοργάνωση

β) «στο κάτω κάτω» ή «στο κάτω (κάτω) τής γραφής» — στο τέλος τέλος, τελικά

γ) «παίρνω την κάτω βόλτα» — η κατάστασή μου επιδεινώνεται

δ) «πέφτω κάτω»

i) ασθενώ, μένω κλινήρης

ii) υποβιβάζομαι

ε) «τό βάζω κάτω» ή «τά ρίχνω κάτω» — υποχωρώ, παραιτούμαι

στ) «βάζω κάτω κάποιον» — καταβάλλω κάποιον, υπερτερώ έναντι κάποιου

ζ) «είμαι από κάτω» — είμαι σε μειονεκτική θέση

η) «πάνω κάτω», i) περίπου («ήταν πάνω κάτω χίλιοι άνθρωποι»)

ii) πέρα δώθε, εδώ και εκεί («έκανε συνέχεια βόλτες πάνω κάτω στον διάδρομο»)

νεοελλ.-μσν.

1. (αόριστα) πέρα («εκεί κάτω» — εκεί πέρα)

2. λιγότερο («το εισόδημά του είναι κάτω από 50.000 δραχμές»)

3. φρ. α) «βάλλω κάτω» — γκρεμίζω, καταστρέφω

β) «βάνω κάτω στή γῆ» — θάβω, σκοτώνω

γ) «βλέπω κάτω κάποιον» — θεωρώ κάποιον κατώτερό μου

γ) «βρίσκομαι κάτω» — μειονεκτώ

δ) «είμαι κάτω» — είμαι υπό την εξουσία κάποιου

ε) «πέφτω κάτω»

i) ταπεινώνομαι

ii) θεωρούμαι ανάξιος λόγου, απορρίπτομαι

στ) «τρέπω κάτω»

i) ανατρέπω

ii) μτφ. ταπεινώνω

ζ) «τα κάτω»

i) τα επίγεια

ii) το έδαφος

η) «οι κάτω συγγενείς» — οι κατιόντες συγγενείς

θ) «η κάτω βασιλεία» — η επίγεια ζωή

μσν.

«ἡ κάτω τύχη» — η λαϊκή κοινωνική, τάξη

αρχ.

1. στον Άδη, στον κόσμο που βρίσκεται υπό την γη («τὰν παγκευθῆ κάτω νεκρῶν πλάκα», Σοφ.)

2. (με χρον. σημασία) μετέπειτα, αργότερα («ἐπὶ Θησέως καὶ τῶν Κοδριδῶν κάτω», Αιλ.)

3. φρ. α) «περί τὰ κάτω χωρῶ» — αποτυγχάνω

β) «τὰ κάτω»

i) αφετηρία αγώνων στο στάδιο

ii) (λογ.) τα υπάλληλα μέλη κατιούσας σειράς γενών ή ειδών

γ) «οἱ κάτω»

i) οι πεθαμένοι

ii) οι νεώτεροι, οι μεταγενέστεροι («τῶν πάλαι μὲν Ἀγαμέμνονα..., τῶν κάτω δὲ τὸν Ἀλέξανδρον καὶ Πύρρον», Λουκιαν.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Επιρρμ. παράλλ. τ. τής προθέσεως και επιρρήματος κατά. Εν αντιθέσει προς άλλα επίρρ. σε -ω, όπως λ.χ. το άνω*, απαντά ως ά συνθετικό αρκετών λ. όλων των περιόδων της Ελληνικής.

ΠΑΡ. κάτωθεν, κάτωθι, κατώτατος, κατώτερος

αρχ.-μσν.

κατωτικός.

ΣΥΝΘ. κατώβλεψ, κατωφέρεια, κατωφερής

αρχ.

κατωβλέπων, κατώγειος, κατώγεως, κατωκάρα, κατωνάκη, κατωνακοφόρος, κατώρροπος, κατωφαγάς

αρχ.-μσν.

κατώγαιος, κατωφόρος

μσν.

κατωγεγραμμένος, κατωκλινώς, κατωμαγούλα, κατωμάγουλον, κατωσάγουνα, κατωτυχής, κατωφορούμαι

μσν.- νεοελλ.

κατώ(γε)ι(ον), κατωθιό, κατωσάγονο, κατώφλι (ον)

νεοελλ.

κατωβλεπούσα, κατωδρομώ, κατωλίθι, κατωλυγίζω, κατωμασέλα, κατωμέρι, κατωμερίτης, κατώμερος, κατώξανθος, κατωπεσμένος, κατωσέντονο, κατώστομα].